Ochrona zdrowia w latach 1945-1950

Lecznictwo otwarte

Od 7 października 1945 r. rozpoczął funkcjonowanie ośrodek zdrowia. Jego siedziba wymagała jeszcze remontu. W ośrodku czynne były: przychodnia lekarska (codziennie 4 godziny), poradnie przeciwweneryczna, eugeniczna, dentystyczna, przeciw-gruźlicza, opieki nad matką i dzieckiem, kobiety w ciąży. W przychodni lekarskiej do 10 grudnia 1945 r. (data sprawozdania, z którego korzystamy) było 1 950 zgłoszeń. Poradnia eugeniczna i opieki nad kobietą ciężarną chyba w ogóle nie pracowały, gdyż napływ pacjentów zależał od „przeprowadzenia propagandy wśród ludności powiatu”. W poradni dentystycznej przebadano 100 dzieci i objęto badaniami i leczeniem młodzież powiatu. Zbadano 700 uczniów zagrożonych chorobami społecznymi i stwierdzono m.in.: złą budo-wę ciała – 33, złe odżywianie – 62, katar oskrzeli – 37, nieżyt spojówek – 34, powiększenie tarczycy – 99, świerzb – 31.

Pracowało w ośrodku zdrowia 2 lekarzy, położna, felczer sanitariusz, higienistka, dentysta. Przewidywano jeszcze zatrudnienie chirurga, laboranta i dezynfekatorów.

6 grudnia 1945 r. na walnym zgromadzeniu instytucji, urzędów, szkół i itp. uchwalono utworzenie Powiatowego Ośrodka Zdrowia. Zgromadzeni zadeklarowali swą pomoc w postaci składek i współpracę.

Działała także od 1 sierpnia 1945 r. kolumna przeciwgruźlicza składająca się z felczera epidemiologa i dwóch dezynfekatorów. M.in. ona (do 7 grudnia 1945 r.) sprawdziła 843 domy i 102 studnie, 193 dzieci szkolnych, zaszczepiła 117 osób, 90 razy odkażała rzeczy.

Pod koniec roku 1945 odczuwano zupełny brak środków lokomocji i materiałów opatrunkowych, brakowało instrumentów lekarskich i urządzeń sanitarnych. A postępowanie oddziałów sowieckich było karygodne. „Duże zapasy leków i instrumentów odmówiono przekazać, twierdząc, że to są trofea wojenne. Przed wyjazdem zniszczono to, co nie zabrano” [1]. Postulowano, żeby wynagrodzenie personelu sanitarnego nie było niższe od ustalonego w dzienniku zdrowia. Oczywiście odczuwano braki kadrowe, potrzebowano chirurga, bakteriologa, rentgenologa i 3 lekarzy[2].

W pierwszej połowie 1947 r. na terenie powiatu pracowało 4 lekarzy: Adam Pławiński, Włodzimierz Korobko, Maria Pruszyńska i Augustyn Szozda[3].

W 1948 r. połączono Powiatowy Ośrodek Zdrowia i Szpital Powiatowy, dyrektor szpitala W. Korobko został również kierownikiem ośrodka zdrowia[4].

W 1949 r. ośrodek zdrowia obsługiwał „ludność niezrzeszoną w Ubezpieczalni Społecznej”. Funkcjonowały poradnie: ogólna, przeciwweneryczna (przeznaczona również dla ubezpieczonych), dentystyczna, sportowa, dla matek ciężarnych, gabinet światłolecznictwa, kuchnia mleczna[5]. Na początku roku funkcjonowała jeszcze przychodnia przeciwgruźlicza, ale w wyniku nieporozumień między lekarzami została zamknięta[6].

Z ośrodka zdrowia korzystały 7 032 osoby, wykonano 1 135 zabiegów, 236 prześwietleń, zbadano 870 dzieci. W przychodni ogólnej udzielono 6 095 porad a w poradni dentystycznej – 3 823 oraz usunięto 1 650 zębów i 3 238 zębów zaplombowano[7].

W I kwartale tego roku w ośrodku zdrowia w Górze pracowali: lekarz, technik dentystyczny, pielęgniarka – położna dyplomowana, 3 pielęgniarki przyuczone, administrator, kontroler sanitarny, 2 pracowników fizycznych. Od II kwartału przybyło 2 lekarzy, rejestratorka i pracownik fizyczny[8].

W Wąsoszu funkcjonował „okręgowy ośrodek zdrowia” bez lekarza z przychodnią ogólną; pracowali felczer (Władysław Łojewski[9]) i położna (Anna Zadylak[10]). W punkcie sanitarnym w Czerninie pracowała pielęgniarka (Aniela Magnowska[11]); w budynku trwał remont, w przyszłości miał tu powstać „okręgowy ośrodek zdrowia”. W Równej pracowała położna. Przewidziano tu utworzenie „okręgowego ośrodka zdrowia”. Na rok 1950 zaplanowano środki na jego urządzenie. Również w Sicinach zamierzano otworzyć „okręgowy ośrodek zdrowia”[12].

Lecznictwo zamknięte

9 czerwca 1945 r. przystąpiono do oczyszczania budynku poniemieckiego szpitala przy ówczesnej ul. Szpitalnej 8 (obecnie Hirszfelda); murowany, jednopiętrowy z sutereną, z centralnym ogrzewaniem. Oświetlenie elektryczne i urządzenia gazowe były zniszczone, sala operacyjna bez żadnych przyrządów, aparat rentgenowski zdemolowany. Budynek oddziału zakaźnego i zabudowania gospodarcze zajmowali żołnierze sowieccy.

20 czerwca zakończono prace porządkowe i przyjęto pierwszego pacjenta. W okresie od 20 czerwca do 31 grudnia 1945 r. w szpitalu przebywało 238 pacjentów, wypisano 227. U przyjętych stwierdzono m.in.: choroby chirurgiczne – 57 przypadków, choroby przewodu pokarmowego – 23, choroby dróg oddechowych – 12, choroby kobiece – 17, reumatyzm – 14, dezynteria – 17, dur brzuszny – 38[13].

Personel szpitalny w grudniu 1945 r. składał się z 1 lekarza (był nim Adam Pławiński), 1 położnej, 3 sióstr, 4 sanitariuszy, 2 praktykantek i 5 osób personelu technicznego.

Brakujące narzędzia szpitalne stopniowo były uzupełniane, jak również instrumentarium, inwentarz miękki i twardy. Szczególnie dotkliwie odczuwano brak bielizny osobistej i pościelowej, koców, płaszczy dla chorych, pantofli. Wobec braku źródeł zakupu
i środków pieniężnych proszono o dostarczenie wyposażenia 50 łóżek szpitalnych.

W listopadzie 1946 r. referat osadnictwa przydzielił do szpitala krowę, ale dawała mało mleka (ok. 4-5 l po ocieleniu). Wówczas poproszono o przydział drugiej dobrej krowy lub wymianę dotychczasowej na lepszą[14]. Hodowano trzodę chlewną. Nie wiemy, od którego roku. W 1949 r. hodowano 4 sztuki, w latach wcześniejszych – 2. W 1949 r. uprawiano ziemię orną (0,5 ha) i ogród z sadem[15].

Personel szpitalny stołował się w stołówce pracowników starostwa. Pobory miesięczne wysokości 520-540 zł powodowały częste zmiany zatrudnionych.

W 1946 r. powstał oddział chirurgiczny. Doktor Włodzimierz Korobko, praktykujący lekarz-chirurg, 17 lutego 1946 r. złożył podanie o pracę. Z dniem 1 marca 1946 r. pełnomocnik rządu RP August Herbst przyjął go do pracy i nakazał mu przejąć oddział chirurgiczny szpitala[16]. Na początku 1947 r. posiadał on 20 łóżek. Funkcjonowały jeszcze oddziały: wewnętrzny – 25 łóżek, położniczy – 10, zakaźny – 20, dla gruźlików – 5; w sumie szpital miał 80 łóżek. Pracowały 22 osoby[17].

W 1946 r. przyjęto do szpitala 605 pacjentów, w 1947 r. – 726, a w 1948 r. – 923[18].

„Sprawozdanie roczne szpitala za rok 1948” podaje nieco inne dane. W ciągu roku leczono 941 pacjentów, z czego 273 osoby na oddziale wewnętrznym, 301 – na chirurgicznym, 265 – na położniczym i 24 – na ginekologicznym, 22 – na zakaźnym (4 przypadki nagminnego zapalenia opon mózgowych, 7 płonicy, 6 błonicy, 1 tężca, 1 dur brzuszny i 3 inne) oraz 28 przypadków gruźlicy i 24 przypadki chorób wenerycznych (wszyscy chorzy na kiłę)[19].

Wówczas z 941 ogólnej liczby pacjentów 375 leczonych musiało opłacić pobyt w szpitalu, a 495 było ubezpieczonych[20]. Opłata dzienna na oddziale chirurgicznym wynosiła 480 zł, na pozostałych – 400 zł.[21]

Na początku roku 1948 r. przebywało w szpitalu 17 pacjentów (5 mężczyzn, 8 kobiet i 4 dzieci do lat 15) przyjętych w roku wcześniejszym. W ciągu 1948 r. przyjęto 924 osoby (281 mężczyzn, 508 kobiet i 135 dzieci do lat 15), leczono 941 pacjentów (286 mężczyzn, 516 kobiet i 139 dzieci do 15 lat), wypisano 895 osób (271 mężczyzn, 503 kobiety i 121 dzieci do 15 lat), zmarło 20 osób (6 mężczyzn, 2 kobiety i 12 dzieci do 15 lat). W ambulatorium udzielono 993 porady[22].

W 1948 r. szpital miał 4 oddziały: wewnętrzny (20 łóżek), chirurgiczny (30 łóżek), położniczo-ginekologiczny (20 łóżek) i zakaźny (10 łóżek). Liczba lekarzy niewiele wzrosła – było ich dwóch; funkcję dyrektora pełnił Włodzimierz Korobko. A. Pławiński musiał zrezygnować ze stanowiska z powodu choroby. Odnotowano, że na początku czerwca 1948 r. przebywał w szpitalu Świętej Rodziny w Łodzi, gdzie przeprowadzono mu resekcję żołądka[23]. Zmarł 10 listopada 1948 r.[24]

Pracowały 3 pielęgniarki, 1 położna, 8 salowych, 8 pracowników administracyjnych[25]. Jak wyglądała praca administratora, możemy się dowiedzieć z pisma dyrektora szpitala A. Pławińskiego z 6 lutego 1948 r., wnioskującego o zapomogę dla Pawła Lichodziejewskiego. Pracował w szpitalu od 3 czerwca 1945 r. „Ma do pomocy tylko jedną siłę kancelaryjną i dlatego sam prowadzi rachunkowość, kasę, magazyny, kancelarię, stołówkę, remont, zakupy i gospodarstwo szpitala. Z braku odpowiedniego zastępstwa z urlopów wypoczynkowych dotychczas nie korzystał. Mając na utrzymaniu uczącą się córkę, znajduje się w dość ciężkim położeniu materialnym, gdyż miesięczne wynagrodzenie jego wynosi 8 600 zł brutto. Żadnego ubocznego zajęcia
i dochodów nie ma z powodu pracy w szpitalu poza godzinami urzędowymi i w święta.” [26]

W 1949 r. szpital posiadał 5 oddziałów: wewnętrzny (30 łóżek), chirurgiczny (20 łóżek), położniczy (10 łóżek), ginekologiczny (10 łóżek) i dziecięcy (10 łóżek). Pracowało dwóch lekarzy; na terenie powiatu – w sumie 4 lekarzy (od 15 września). W szpitalu oprócz lekarzy na 24-osobowy personel składali się: administrator, siła kancelaryjna, siła rachunkowa, 4 pielęgniarki, położna, rentgenotechnik, 7 sanitariuszek i 6 pracowników gospodarczych (pisownia zgodnie z oryginałem)[27].

Na początku roku 1949 r. przebywało w szpitalu 26 pacjentów (9 mężczyzn, 11 kobiet i 6 dzieci do lat 14) przyjętych w roku wcześniejszym. W ciągu 1949 r. przyjęto
1 400 osób (421 mężczyzn, 718 kobiet i 261 dzieci do lat 14), leczono 1 426 pacjentów (430 mężczyzn, 729 kobiet i 267 dzieci do 14 lat), wypisano 1374 osoby (418 mężczyzn, 704 kobiety i 252 dzieci do 14 lat), zmarło 28 osób (7 mężczyzn, 11 kobiet i 10 dzieci do 14 lat). W ambulatorium przyjęto 1 598 chorych[28].

Pobyt w szpitalu był płatny. Opłata dzienna wynosiła 700 zł. Rolnicy korzystali
z ulg w zależności od dochodu. Bezrobotni i małorolni o dochodowości do 10 q byli zwolnieni z tej opłaty[29].

Zachorowania na niektóre choroby

W 1949 r. przebadano 21 800 osób w celu wykrycia chorób wenerycznych. U 111 podejrzanych o syfilis przeprowadzono dalsze badania. Odczyn Wassermana zbadano u 624 osób, dodatnie wyniki stwierdzono u 175 osób. W ciągu roku zanotowano 30 chorych na syfilis i 16 na rzeżączkę. Udzielono 2 590 porad, wykonano 1 900 zabiegów, zużyto 130 800 000 jednostek penicyliny.

Ekipa duńskiego Czerwonego Krzyża przeprowadziła szczepienia przeciwgruźlicze u dzieci, zaszczepiając 3 901 dzieci. Udzielono w przychodni 1037 porad, wykrywając 76 chorych.

Odnotowano 552 osoby chore na choroby zakaźne: 18 – na szkarlatynę, 27 – na koklusz, 34 – na gruźlicę, 16 – na dyfteryt, 102 – na grypę, 1 – na Heine-Medina, 5 – na zapalenie opon mózgowych, 266 – na odrę, 1 – na wściekliznę i 21 – pokąsanych przez wściekłego psa[30].

Konflikt z ubezpieczalnią leszczyńską

Do 1947 r. ubezpieczeni z terenu powiatu górowskiego podlegali pod ubezpieczalnię w Legnicy. W połowie tego roku przeszli pod opiekę ubezpieczalni w Lesznie[31]. 31 grudnia 1948 r. liczba ubezpieczonych wynosiła 3 642[32].

Ubezpieczalnia leszczyńska traktowała po macoszemu ubezpieczonych z terenu powiatu górowskiego. M.in. podnoszono następujące zarzuty: „Sprawdzanie prawa co do świadczeń członków rodzin trwające całe tygodnie, nieścisłości w wypłacaniu zasiłków, formalności
z ubezpieczeniem członków rodzin trwające również tygodniami, wyczekiwanie w kolejkach w Lesznie do specjalistów chorób oczu, uszu i gardła, przyjmowanie tych chorych po przyjęciu miejscowych, prywatne przyjęcia chorych przez tychże specjalistów, wydawanie leków przeciwkiłowych w Lesznie (wyjawienie tajemnicy chorego), niezwracanie kosztów przejazdów […], wyczekiwanie chorych przed gabinetami lekarzy w Górze, niezadowolenie z narzuconych sobie lekarzy, masowe usuwanie zębów nadających się do leczenia (skarga ubezpieczonej, której 8 zębów zakwalifikowano do usunięcia), dentysta wezwany do wyjaśnienia oświadczył, że otrzymał takie sugestie z Leszna. Wypisanie chorych niewyleczonych ze szpitala powiatowego w Górze przez Naczelnego Lekarza Ubezpieczalni ze względów oszczędnościowych (poród, złamanie żeber, zgniecenie miednicy przez bufory wagonu […].” [33]

Górowska ubezpieczalnia mieściła się przy ul. Armii Czerwonej 12, mieszkali tam M. Pruszyńska i inna osoba, co musiało mieć wpływ na to, że pacjenci nie mieścili się w małej poczekalni[34].

28 lutego 1949 r. jednym z punktów obrad Powiatowej Rady Narodowej była sprawa zarzutów pod adresem ubezpieczalni leszczyńskiej[35]. Przedstawiciel tej instytucji na postawione zarzuty nie udzielił konkretnych odpowiedzi, toteż przewodniczący PRN Bronisław Włoch odebrał mu głos[36].

Mirosław Żłobiński

Pierwodruk: Kwartalnik Górowski 2013 nr 42 s. XXX-XXXVI

[1] APW: UWW XVI/93 s. 21.

[2] APW: UWW XVI/93 s. 19-22, UWW XVI/93 s. 39.

[3] APW: SP Góra Śląska 328 s. 93 (dane dla 1 stycznia, 1 kwietnia i 30 czerwca 1947 r.); nazwiska – APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 54 (pismo z 12 stycznia 1949 r.)

[4] Pismo z 4 sierpnia 1948 r. w zbiorze dokumentów „Rok 1945-48. Akta personalne i korespondencja” (w posiadaniu SP ZOZ Góra). Podczas sesji PRN 16 kwietnia 1948 r. postanowiono połączyć szpital z ośrodkiem zdrowia i ustanowić dyrektorem Włodzimierza Korobkę. APW: PRN i WP Góra Śląska 9 s. 54.

[5] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 37 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[6] APW: PRN i WP 28 s. 7-8.

[7] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 37, 39 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[8] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 37 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[9] „Wykaz pracowników Służby Zdrowia w Górze Śląskiej należących do Związku zawodowego” (kserokopia w posiadaniu autora). 5 grudnia 1947 r. podczas sesji Gminnej Rady Narodowej w Wąsoszu wymieniono „lekarza obwodowego” Łojewskiego (APW: Akta gminy Wąsosz 14 s. 2-3). W piśmie z 21 maja 1948 r. występuje lekarz szkolny w Wąsoszu Władysław Łojewski (APW: KP PPR Góra Śląska 9 s. 151).

[10] „Wykaz pracowników Służby Zdrowia w Górze Śląskiej należących do Związku zawodowego” (kserokopia w posiadaniu autora).

[11] „Wykaz pracowników Służby Zdrowia w Górze Śląskiej należących do Związku zawodowego” (kserokopia w posiadaniu autora).

[12] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 37 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[13] W oryginale ty. abdominalis, czyli typhus abdominalis – dur brzuszny. (APW: UWW XVI/93 s. 39).

[14] APW: SP Góra Śląska 338 s. 55.

[15] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 36 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[16] APW: UWW XVI/94 s. 22; dwa pisma A. Herbsta z 28 lutego 1946 r. zachowane w zbiorze dokumentów „Rok 1945-48. Akta personalne i korespondencja” (w posiadaniu SP ZOZ Góra).

[17] APW: UWW XVI/94 s. 22.

[18] Główna księga chorych 1945-1949 (w posiadaniu SP ZOZ Góra).

[19] APW: UWW XVI/192 s. 76.

[20] APW: UWW XVI/192 s. 80.

[21] APW: UWW XVI/192 s. 75.

[22] APW: UWW XVI/192 s. 76.

[23] Pismo z 8 czerwca 1948 r. w zbiorze dokumentów „Rok 1945-48. Akta personalne i korespondencja” (w posiadaniu SP ZOZ Góra). A. Pławiński urodził się 17 listopada 1882 r. w Witebsku w Rosji (obecnie Białoruś). W czasie okupacji niemieckiej pracował jako lekarz w Trokach (dwa pisma z 25 marca 1946 r.)

[24] APW: SP Góra Śląska 67 s. 455.

[25] UWW XVI/192 s. 74-75.

[26] Pismo z 6 lutego w zbiorze dokumentów „Rok 1945-48. Akta personalne i korespondencja” (w posiadaniu SP ZOZ Góra).

[27] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 35 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[28] UWW XVI/95 s. 395-396. Wg APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 35 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338) leczono 1256 osób.

[29] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 35 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[30] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 38-39 („Sprawozdanie sanitarne za czas od 1 I 1949 do 24 XII 1949 r.”, s. 35-40, 337-338).

[31] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 54.

[32] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 75.

[33] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 54. Dokument ten z 12 stycznia 1949 r. zawiera opis wszystkich nieporozumień (s. 54-56).

[34] APW: PRN i WP Góra Śląska 28 s. 8; Spis telefonów wrocławskiego Okręgu Poczt i Telegrafów na rok 1949 s. 37. Tam jeszcze ul. Armii Czerwonej nosiła nazwę Dworcowej.

[35] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 74-77.

[36] APW: PRN i WP Góra Śląska 14 s. 77.

Pracownicy szpitala powiatowego

(9 marca 1948 r.)

Nazwisko

i imięData i miejsce urodzeniaWyksztalcenieZawód i zajmowane stanowiskoOd kiedy pracuje

w szpitaluPławiński

Adam17 listopada 1882 Witebskwyższelekarz

p.o. dyrektora

szpitala,

ordynator oddziału wewnętrznego3 czerwca

1945Korobko

Włodzimierz17 listopada 1912 Wałk

(Estonia)wyższelekarz

ordynator oddziału chirurgicznego

i ginekologicznego1 marca

1946Lichodziejewski Paweł20 października 1899 Wilno4 klasy szkoły miejskiejurzędnik

administrator

szpitala3 czerwca

1945Wawrzeniak Maria20 marca 1906 Białystokśrednieakuszerka –

pielęgniarka,

siostra operacyjna1 czerwca

1946Tajchman

Regina19 stycznia 1908 Waganiec [?], woj. warszawskie5 klas gimnazjum, 2-letnia szkoła położnych w Warszawiepołożna1 lipca

1945Kukawska

Paulina29 czerwca 1913 Żerocin, woj. lubelskie2 kursy szkoły handlowej,

2-letnia szkoła położnych

w Wilniepołożna

pielęgniarka10 sierpnia 1945Pietrusewicz Jadwiga20 sierpnia 1923

folwark Wiazynka [?], woj. wileńskieuczęszcza do wieczorowego gimnazjum i liceum

w Górze Śl., semestr IVpielęgniarka

siostra salowa17 lipca

1945Łabuć Krystyna21 listopada 1924 Słonim, woj. nowogródzkieśrednieurzędniczka

sekretarka1 sierpnia

1947

Źródło: APW: PRN i WP Góra Śląska 74b s. 1311.

Uwaga: W oryginale Wawrzeniarz – zmienione na Wawrzeniak, Kurzawska – na Kukawska

Pracownicy ośrodka zdrowia

Nazwisko i imię

Data i miejsce urodzenia

Wykształcenie

Zajmowane stanowisko

Od kiedy

pracuje

w ośrodku zdrowiaPruszyńska Maria18 lipca 1891

Besarabiauniwersytetkierownik15 grudnia 1947Szozda

Augustyn6 sierpnia 1898uniwersytetlekarz

powiatowy1945Małyszczyk Heliodor14 maja 1911wyższe studialekarz dentysta1 luty 1947Kleman

Franciszek6 grudnia 1912

Królewska Huta [Chorzów]instytut

dentystyczny

w Dreźniedentysta1 luty 1947Bożym Irena22 stycznia 1922

Bojanowozakład średniasystentka

dentystyczna1 luty 1947Błach Marta4 marca 1907 Berlinszkoła

położnych

w Poznaniupołożna20 sierpnia 1947Matulewicz Janina28 grudnia 1905 Litwaszkoła

pielęgniarek

w Wilniehigienistka15 kwietnia 1947Kapała Agnieszka26 stycznia 1897 Berlinszkoła

powszechnawoźna10 czerwca 1946

Źródło: APW: PRN i WP Góra Śląska 74b s. 1312,

(dokument niedatowany, prawdopodobnie powstał w tym samym czasie co poprzedni)